I Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich w Rybniku
,,Stresu nie da się wyeliminować, zresztą nie warto, bo stanowi mechanizm rozwoju i bodziec do podejmowania wyzwań’’ - Marzena Kulig, Dyrektor Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej w Czerwionce-Leszczynach.
Źródło: https://twojpsycholog.pl/static/therapist-2100-avatar-2022-09-18-OMJLnoHGt8-marzjpg.png
1. Jak z Pani punktu widzenia jako specjalisty wygląda problem stresu wśród młodych ludzi?
Jednym z większych problemów naszej codzienności jest stres. Z roku na rok życie staje się coraz bardziej intensywne, jego tempo systematycznie wzrasta. Współczesny świat i związany z nim dynamiczny rozwój cywilizacyjny, globalizacja kultury i tzw. „wyścig szczurów” dostarczają człowiekowi różnych szkodliwych bodźców. Niestety oprócz efektów postępu cywilizacyjnego rosną też jego skutki uboczne. Każdego dnia podlegamy różnym naciskom, wymaganiom, ograniczeniom. Nie zawsze potrafimy im sprostać, a ceną jaką płacimy jest stan naszego zdrowia. Przemęczenie, pośpiech, hałas, współzawodnictwo to czynniki najczęściej powodujące stres w dzisiejszym życiu. Młodzież i dzieci są szczególnie narażone na destrukcyjne działanie stresu. Istotną rolę w kreowaniu odporności młodego człowieka wobec sytuacji stresujących odgrywa rodzina i szkoła. Środowisko rodzinne odgrywa znaczącą rolę dla kwestii normalnego rozwoju młodego człowieka. Zdrowa atmosfera domu rodzinnego decydująco wpływa na budowanie naturalnej odporności młodego człowieka na stres. Również ważną funkcję w procesie kreowania odporności młodych osób wobec sytuacji stresujących pełni szkoła. Sukcesywne podejmowanie działań w sytuacjach trudnych w szkole niweluje atmosferę stresu wśród uczniów.
2. Jakie obserwuje się najczęstsze przyczyny i powody złego stanu psychicznego i depresji wśród dzieci i młodzieży?
Oczywiście przyczyn stresu szkolnego można mnożyć w nieskończoność. Dzieci i młodzież nie potrafią skutecznie poradzić sobie z napięciem emocjonalnym. Zamiast pójść pobiegać, pojeździć na rowerze, uprawiać sporty, wolą siedzieć przed telewizorem albo komputerem.
Zabiegani rodzice często nawet nie mają świadomości, że ich dziecko nie radzi sobie w szkole, ma kłopoty w nauce. Długotrwały stres demotywuje uczniów do nauki, zmniejsza wysiłki i starania dzieci o dobre oceny, a nawet przyczynia się do wagarowania i niepoprawnego zachowania.
Pojawiają się dolegliwości psychosomatyczne i niechęć do szkoły. Sytuacje trudne wywołane przez stres prowadzą do zaburzenia procesu kształcenia i wychowania oraz niepowodzeń dydaktycznych.
W osobowości ucznia pojawiają się formy obronne, np. dziecko zaczyna kłamać albo uciekać z domu.
Problemy z nauką
Kłopoty z pamięcią, koncentracją i nauką towarzyszą wielu uczniom. Znaczna część tych dzieci ma trudności spowodowane dysleksją lub przeżywaniem chwilowego stresu, jaki pojawił się w ich życiu. Jeśli moment ten nie zostanie uchwycony, a problem nie zostanie rozwiązany w zarodku trudności szkolne mogą się utrwalić.
Dzieci i młodzież zniechęcone do nauki, zdemotywowane słabymi ocenami lub przyczepioną mu plakietką „gorszego ucznia” może nie chcieć chodzić do szkoły, szukać powodów do puszczenia
zajęć i przeżywać przewlekły smutek.
Trudne relacje z rówieśnikami
Jedną z częstych przyczyn stresu w szkole i wynikającej z tego depresji są trudności w grupie rówieśniczej. Raz uzyskana pozycja w klasie utrzymuje się latami na podobnym poziomie. Dlatego dziecko, które jest wyśmiewane przez rówieśników, może mieć kłopoty z jej odbudowaniem. Wyśmiewaniu dziecka przez innych uczniów mogą służyć media, na przykład poprzez nagrywanie filmów na telefonie komórkowym w sytuacji, która jest dla ucznia krępująca, zamieszczanie zdjęć w Internecie czy wpisów za pomocą social mediów. Przyczynami gorszego traktowania dziecka przez inne osoby w klasie mogą być różne powody – od sytuacji materialnej w domu ucznia, przez jego złe wyniki w nauce, do jakiejś cechy w jego zachowaniu czy urodzie.
Szykanowanie przez nauczyciela
Zwykle w tak zwanych „białych rękawiczkach”, a niekiedy bardziej oficjalnie, wielu uczniów doświadcza szykanowania ze strony nauczyciela. Tak jak faworyzuje się niektórych uczniów, tak też niektórych można systematycznie zniechęcać do nauki, lekceważyć, a niekiedy wręcz poniżać. W sytuacji szykanowania przez nauczyciela jednego z dzieci, jego rówieśnikom z klasy trudno jest przeciw temu zaprotestować, a sam uczeń może mieć trudności z przyznaniem się do bycia ofiarą psychicznej tortury.
Do często popełnianych błędów nauczycielskich należy efekt halo – efekt pierwszego wrażenia, podobnie jak odnoszenie się do ucznia wzorem tego, jak traktowało się jego rodzeństwo.
Nauczyciel uczący kolejne dziecko z tej samej rodziny często porównuje je do brata lub siostry – jeśli nie wiąże z nimi dobrych wspomnień, często niestety traktuje ucznia podobnie.
Każdy z nas zna różne anegdoty ze szkolnej ławki i w każdej szkole znajdą się nauczyciele mniej i bardziej lubiani przez ogół uczniów. Nierzadko zdarza się też słyszeć, że nauczyciel „uwziął się” na ucznia.
A jak się wówczas zachowuje szykanowany uczeń? Dziecko w takiej sytuacji jest bezradne.
Ukrywa się ze swoim problemem, niekiedy całymi miesiącami. U wielu dzieci rozwija się lęk przed zajęciami, a z czasem w ogóle przed pójściem do szkoły. Bycie lekceważonym przez nauczyciela – szczególnie w młodszych latach szkoły – wpływa na to, jak jest postrzegane przez rówieśników.
3. Jakie sygnały i zachowania młodego człowieka świadczą o nieumiejętności radzenia sobie z sytuacją trudną? Kiedy należy zwrócić się o pomoc do specjalisty?
Długotrwały stres prowadzi do spadku motywacji, a niekiedy wręcz lęku przed chodzeniem do szkoły. Dziecko zamyka się w sobie, staje się smutne i przygnębione. Często rodzicom dziecka i nauczycielom trudno zrozumieć jego opuszczenie się w nauce, gdyż pozornie zachowanie ucznia nie wzbudza podejrzeń o zaburzenia depresyjne. Niestety, w niektórych rodzinach nadal panuje przekonanie, że depresja nie jest chorobą, a stanem chronicznego lenistwa, które można przerwać jedynie poprzez konsekwentnie stosowane kary. Karanie dziecka za złe wyniki w szkole jedynie wzmaga stres i lęk, co prowadzi do pogłębiania się depresji.
Samobójstwa wśród młodzieży
Najbardziej niepokojący jest fakt, że młodzi ludzie nie działają pod wpływem impulsu. Samobójstwa są z reguły wynikiem długo planowanego działania. Zamiar targnięcia się na swoje życie jest najczęściej sygnalizowany najbliższym osobom dużo wcześniej, ale często nie jest traktowany poważnie. Nieleczona depresja może rozwijać się miesiącami, a nawet latami. Bezradny młody człowiek, przytłoczony ciężarem problemów i brakiem umiejętności ich rozwiązania decyduje się na samobójstwo, kiedy okazuje się, że znalazł się w ślepym zaułku własnego życia.
Jakie są źródła problemów młodych? Problem najczęściej zaczyna się w domu. Brak wsparcia ze strony najbliższych, trudne relacje, alkoholizm rodziców, zła sytuacja materialna czy przemoc mogą przyczynić się do rozwoju depresji u dzieci.
Jeśli dziecko nie ma oparcia w rodzinie, często nie potrafi go uzyskać w szkole. Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, chaotycznych i innych, w których nie otrzymują pełnego wsparcia dużo gorzej radzą sobie ze stresem. Często mają trudności z nauką i z komunikacją z innymi ludźmi.
4. Gdzie młodzież może zwrócić się o pomoc w momencie nie radzenia sobie z sytuacją stresową oraz problemami zdrowia psychicznego?
Od kwietnia 2021 roku w Polsce rozwijany jest nowy model opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży. Jego celem jest specjalistyczne wsparcie pacjentów dziecięcych i młodzieżowych w ich najbliższym środowisku, aby móc rozpocząć działania już na samym początku pojawienia się problemów. Nowy model przewiduje podział ośrodków udzielających pomocy na trzy poziomy referencyjności. I poziom referencyjności stanowią środowiskowe poradnie psychologiczno-psychoterapeutyczne.
Porady mogą być realizowane telefonicznie i/lub online. Ośrodki te udzielają świadczeń od poniedziałku do piątku.
Najbliższy ośrodek ,,Integrum” znajduje się w Rybniku na ul. Młyńskiej. Znajdą tam bezpłatną pomoc dzieci poniżej 7 r.ż. oraz dzieci i młodzież objęci obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki oraz kształcący się w szkołach ponadpodstawowych a także ich rodziny lub opiekunowie prawni. O pomoc mogą ubiegać się dzieci i młodzież borykający się z różnymi zaburzeniami zarówno zachowania, jak i emocjonalnymi, które nie wymagają opieki psychiatry dzieci i młodzieży.
Wydaje się, że dużą rolę odgrywa uświadamianie rodziców o problemie depresji u młodzieży, który pogłębia się z roku na rok. Ważna wydaje się również profilaktyka wśród nastolatków w postaci warsztatów psychologicznych i możliwości swobodnej konsultacji z psychologiem.
Warto zapobiegać utrwalaniu się stereotypu, że psychoterapeuta/psycholog leczy osoby „słabe psychicznie”. To powszechnie panujące przekonanie lepiej byłoby zmienić na takie, że nie tyle leczy, co wspiera w prawidłowym rozwoju, o który przecież warto zadbać.
5. W jaki sposób szkoła może pomóc młodym ludziom w radzeniu sobie ze stresem?
Bez względu na wiek dziecka, czy to przedszkolak, czy dziecko w młodszym wieku szkolnym, czy nastolatek, powinno się dbać o zaspokojenie podstawowych potrzeb, w tym potrzeby miłości i bezpieczeństwa. Warunkowa akceptacja, np. za dobre oceny, wzorowe zachowanie, wygrany konkurs muzyczny, kształtuje u dziecka niestabilną i niską samoocenę. Dziecko zdaje sobie sprawę, że na miłość musi zasłużyć. Musi być najlepsze, by być kochane. To pierwotne źródło stresu i frustracji u dzieci.
Ważne, by być wsparciem dla dzieci i młodzieży. Pomoc w walce ze stresem mogą nieść nie tylko rodzice, ale i nauczyciele, wychowawcy, starsze rodzeństwo, psycholog szkolny, starsi koledzy i koleżanki. Nie roztaczajmy przed dziećmi i młodzieżą wizji „fatalnej szkoły”, która jest centrum samych kłopotów i frustracji. Niech dziecko/młodzież pójdzie do szkoły bez niepotrzebnych uprzedzeń i stereotypów. W razie kłopotów w nauce miejmy stały kontakt z wychowawcą klasy, doceniajmy postępy, chwalmy za małe osiągnięcia, nie utwierdzajmy, że młodzież i dzieci nie mają talentów, ale zachęcajmy do ciągłej pracy nad sobą. Stwórzmy dla nich jak najlepsze warunki do nauki. Pozwól na zabawę, relaks i odpoczynek.
Pamiętaj, że stresu nie da się wyeliminować, zresztą nie warto, bo stanowi mechanizm rozwoju i bodziec do podejmowania wyzwań, ale możesz kontrolować jego zakres. Z niektórymi zadaniami człowiek radzi sobie lepiej, z innymi – gorzej. Każdy potrzebuje innego rodzaju wsparcia, np. dziecko może odczuwać stres przed koniecznością wyrecytowania wiersza, ale nie będzie odczuwać strachu przed kartkówką z historii. Dla jednych dana sytuacja będzie potencjalnym źródłem lęku, dla innych – nie. To zależy od umiejętności radzenia sobie ze stresem i percepcji zagrożenia. Jednym z czynników odporności na stres jest wsparcie i warto, by rodzice o tym pamiętali, zanim wykrzyczą dziecku w twarz, że nie nadaje się do niczego, bo dostało jedynkę z matematyki. Pomocne w zmniejszaniu skutków stresu u dzieci jest zapewnienie odpowiedniej ilości potrzebnych minerałów w diecie. Jednym z najważniejszych pierwiastków jest magnez, który niweluje objawy stresu.
Metod redukcji stresu jest bardzo wiele, ale i tak pewnie nie wyczerpią one całego wachlarza możliwości. Najważniejsze, aby w przypadku trudności szkolnych obserwować dziecko.
Zainteresowanie jego problemami powinni wykazać zarówno rodzice, opiekunowie, jak i nauczyciele. Odpowiednio poprowadzona rozmowa pozwoli odkryć źródła stresu u dziecka.
Możliwe, że jego trudności nie wynikają wcale ze szkoły, a mają głębszą przyczynę.
Zespół Stop Stressin’
K. Dziechciarz, J. Karaszewska, M. Pająk, H. Barszcz, H. Brzezinka, W.Fojcik